‘Deze jongeren zijn heel gevoelig voor beloning’
Verslaafde jongeren krijgen in de Jeugdkliniek Tiel hulp bij het weer oppakken van hun normale leven. Activiteitenbegeleiding maakt een groot deel uit van de behandeling. ‘Ik voel me nu zoveel beter.’ Al een paar jaar liep het allemaal niet zo lekker in het leven van Remco (22). Hij maakte zijn opleiding niet af, had verschillende baantjes en zorgde niet goed voor zichzelf. ‘Koken deed ik steeds minder’, vertelt hij, ‘en mijn dag- en nachtritme waren totaal omgedraaid. Begin 2012 voelde ik me zo moe, dat ik ontslag nam. Mijn baan was in mijn beleving bijzaak geworden, net zoals mijn hobby’s. Zo heb ik vroeger veel aan atletiek gedaan, maar sport interesseerde me allang niet meer.’ Remco werd in toenemende mate in beslag genomen door zijn verslavingen. Hij gebruikte cannabis, XTC en alcohol. Op een gegeven moment merkte hij dat hij dit gebruik niet meer in de hand had. ‘Ik voelde me slecht en moest toegeven dat ik niet meer functioneerde. Eigenlijk wilde ik heel graag terug naar school, maar ik besefte dat dit niet zou gaan als ik niet zou stoppen met gebruiken.’ Remco besloot hulp te zoeken. Hij klopte aan bij een ggz-instelling. Die verwees hem door naar de Jeugdkliniek in Tiel. Deze biedt hulp aan jongeren van 12-23 jaar die afhankelijk zijn van, of problemen hebben met, alcohol, drugs, internet, games of gokken. Of een combinatie hiervan. De stap naar de kliniek was geen eenvoudige, vond Remco. ‘Het moeilijkste vond ik het om open te zijn en toe te geven dat ik een probleem had waar ik aan wilde werken. Ik zag er enorm tegenop om het aan mijn vrienden te vertellen. Toch reageerden de meesten heel positief.’
Afkicken
Gedurende de eerste twee weken in de Jeugdkliniek kicken de jongeren, die op vrijwillige basis worden opgenomen, onder medische begeleiding af van de verslavende middelen. Dit is de detoxfase. Ook wordt onderzocht wat er precies aan de hand is. ‘Er worden gesprekken gevoerd met de jongere, maar vaak ook met andere belangrijke mensen uit zijn “systeem”, zoals ouders of vriend/vriendin’, vertelt activiteitenbegeleider Vincent Steur. ‘Als het nodig is, kan psychologisch onderzoek worden uitgevoerd. Veel van de opgenomen jongeren kampen namelijk ook met andere problemen, zoals ADHD, depressie, autisme, een licht verstandelijke beperking.’ Aan het eind van deze fase maakt het team van de Jeugdkliniek samen met de jongere een behandelplan, waarin wederzijdse afspraken worden vastgelegd. De eerste tijd in de kliniek is Remco niet meegevallen, bekent hij. ‘Het lichamelijk afkicken vond ik lastig, maar ook de structuur die je krijgt opgelegd: op vaste tijden opstaan en naar bed, samen eten, al die verplichte activiteiten. Ik zat er redelijk snel doorheen.’ Remco wilde stoppen met de behandeling; de kliniek bood hem toen een time-out aan. Remco: ‘Ik besloot het eerst thuis even aan te kijken, maar kwam vrij snel tot de conclusie dat ik toch geholpen wilde worden. Ik had in Tiel gezien dat daar echt goede dingen gebeuren. Daarom vond ik dat ik de minder leuke kanten van de behandeling toch moest accepteren. De knop ging om en ik keerde ik terug naar de kliniek.’
Kenmerken van verslaving
Op hoofdlijnen is de behandeling voor alle jongeren in de Jeugdkliniek gelijk, aan welke verslaving zij ook lijden. ‘Het onderliggende verslavingsmechanisme werkt namelijk hetzelfde’, legt Vincent uit. ‘Verslavende middelen hebben met elkaar gemeen dat zij een goed gevoel geven. Mensen voelen zich prettiger, zelfverzekerder of meer ontspannen als zij bijvoorbeeld alcohol of drugs gebruiken. Ook gokken, internetten of gamen kunnen zo’n fijn gevoel geven. Dat komt doordat het de aanmaak van bepaalde stofjes in de hersenen bevordert, onder andere endorfine en dopamine. De hersenen maken deze stoffen makkelijker aan, naarmate iemand vaker gebruikt of speelt. Dat versterkt de behoefte om er verder mee te gaan.’ Nu hoeft het niet erg te zijn als mensen zo nu en dan gebruikmaken van verslavende middelen, stelt Vincent. ‘Maar sommigen zijn door de “bedrading” van hun hersenen verslavingsgevoeliger en dat vergroot de kans op problematisch gebruik. Zeker als het verslavende middel ook wordt ingezet om te vluchten voor problemen uit de werkelijkheid. Dan gaat het leven draaien om de verslaving, ten koste van andere leefgebieden, zoals werk, gezondheid, relaties, financiën. Het is belangrijk om hier deze andere leefgebieden weer op de rails te krijgen.’
Belonen en bekrachtigen
De behandelfase in de Jeugdkliniek duurt twaalf weken. Jongeren leren in deze periode welke gezonde activiteiten hen voldoening geven en hoe ze hun leven zonder gebruik op een zinvolle manier kunnen inrichten. Iedere jongere krijgt een persoonlijke coach. Tijdens de behandeling komen in elk geval de volgende onderdelen aan bod: dagstructuur, gezond eten en sporten, sociale contacten, daginvulling, terugvalpreventie, eigen doelen. Er wordt gewerkt met een op jongeren gerichte methodiek: ACRA (Adolescent Community Reinforcement Approach). Deze methodiek is in de Verenigde Staten ontwikkeld en gaat heel erg uit van positieve bekrachtiging. ‘Hierdoor leren jongeren op een andere manier omgaan met bepaalde problemen en situaties’, vertelt Vincent. Een voorbeeld: een jongere wordt ontslagen uit de kliniek, maar krijgt nog ambulante begeleiding hier. Het lukt hem om lange tijd “schoon” te blijven maar dan krijgt hij toch weer een terugval. Wij benadrukken dan niet hoe erg het is dat het misging, maar juist hoe geweldig is dat het zo lang goed is gegaan. Vervolgens zetten we op een rijtje welke omstandigheden zich voordeden, waardoor de jongere toch weer ging gebruiken. Hoe kan hij de volgende keer anders reageren? Deze aanpak werkt heel goed, juist bij deze doelgroep die zo gevoelig is voor belonen.’ Bij de behandeling in Tiel zijn de volgende hulpverleners betrokken: coaches (sociotherapeuten en verpleegkundigen op de leefgroep), psychomotore therapeut, gz-psycholoog, verslavingsarts, kinder- en jeugdpsychiater, systeemtherapeut en activiteitenbegeleiders. Daarnaast wordt ervan uitgegaan dat jongeren veel kunnen leren van elkaar. Daarom leven en wonen ze in groepen en koken ze bijvoorbeeld elke avond samen.
Plezierige Activiteiten Lijst
Tijdens hun verblijf in Tiel proberen jongeren regelmatig nieuwe vaardigheden uit en oefenen zij deze door ontspanning, sport, spel en creativiteit. Activiteitenbegeleiding staat dagelijks op het programma. ‘Via de activiteitenbegeleiding kunnen jongeren – opnieuw – ontdekken waar ze plezier aan ontlenen en waar ze goed in zijn’, zegt Vincent. ‘We bieden heel veel verschillende soorten activiteiten: fitness, sport en spel in de gymzaal, diverse muzikale en creatieve activiteiten, waaronder schilderen, tekenen, mozaïeken, pottenbakken, houtbewerking, multimediatraining. En soms trekken we er in het weekend op uit en gaan we bijvoorbeeld kajakken. Natuurlijk is niet iedereen meteen overal enthousiast over. Dat hoeft ook niet. We hebben een Plezierige Activiteiten Lijst. Daarop kunnen jongeren zelf aankruisen wat zij leuk vinden om te doen. Vervolgens is dan de vraag: maak je daar regelmatig tijd voor? Vaak blijkt dat niet het geval. Voor jongeren kan dat een eyeopener zijn om weer meer te investeren in een bevredigende vrijetijdsbesteding.’ Remco ontdekte in Tiel opnieuw hoe fijn het is om te sporten. ‘Het is gezellig om in een groep te sporten, je voelt je fitter en je krijgt meer zin om dingen te ondernemen’, somt hij op. ‘Bovendien slaap je beter. En daardoor kun je je beter concentreren. Ik volg nu bijvoorbeeld weer het nieuws, lees kranten. Het lukt me beter om me te verdiepen boeken of informatie te zoeken op internet. Kortom: de behandeling heeft me echt iets opgeleverd. Ik voel me nu veel beter’
Van vaatdoekje tot trotse pauw
Na afloop van de behandeling gaan de jongeren weer naar huis. Ze keren terug naar hun ‘oude’ school of werk of maken een nieuwe stap. De eerste drie maanden volgen ze bovendien nog een intensief ambulant traject van ongeveer twaalf weken. Vanuit de Jeugdkliniek krijgen ze dan steun bij het ‘volhouden’ van de gedragsveranderingen in de thuissituatie. Na afloop van de behandeling is 70-75 procent van de cliënten tevreden, blijkt uit onderzoek van de Jeugdkliniek. In hoeverre het hen vervolgens lukt om buiten ‘schoon’ te blijven, is nog onbekend. ‘De kliniek bestaat pas sinds maart 2010 en we zijn volop bezig de effecten van onze aanpak te monitoren’, zegt Vincent. ‘Wel denken we al na over kleinere aanpassingen in ons programma. Zo horen we vaak van jongeren terug dat ze bij thuiskomst een beetje in een “zwart gat” vallen, juist omdat de dagen hier zo gestructureerd verlopen. We overwegen hen daarom tijdens de opname wat meer individuele vrijheid te geven.’ Ook Remco vreest het zwarte gat enigszins. ‘Over een week ga ik naar huis. Ik ben al op verlof gegaan en dat ging best goed. Het lukte om “nee” te zeggen tegen vrienden die nog gebruiken. Toch is het spannend hoe het straks verder gaat. Ik heb wel mensen om op terug te vallen, maar zal ook veel zelf moeten ondernemen. Hoe ga ik mijn dag indelen? Dat is een uitdaging. Ik heb me alvast ingeschreven bij een hardloopvereniging. En bij de start van het schooljaar wil ik een nieuwe opleiding gaan volgen: maatschappelijke zorg.’ Vincent: ‘Als de jongeren hier binnenkomen, zien ze met name de beren op de weg. Aan het eind van het traject denken ze vooral in mogelijkheden. Je ziet mensen echt opbloeien; ze veranderen bij wijze van spreken van een vaatdoekje in een trotse pauw. Ze hebben weer plezier in het bestaan gekregen. Dat is geweldig om te zien.’
Remco heet in het echt anders.
BNN filmde in de verslavingskliniek voor het programma Je zal het maar zijn. De aflevering is te bekijken via:http://sites.bnn.nl/page/jzhmz/archief/77336
Nieuwe verslavingen
De Jeugdkliniek Tiel maakt deel uit van IrisZorg, een organisatie die in Gelderland, Overijssel en Flevoland trajecten aanbiedt voor opvang, wonen, werken en verslavingsbehandeling. De kliniek is de eerste ggz-instelling in Nederland waar game- en internetverslaafden worden behandeld. Gameverslaving wordt nog niet opgenomen in de DMS-V, de update van het handboek voor de psychiatrie. Toch blijkt volgens IrisZorg uit recent onderzoek dat 2 tot 3 procent van de gamers verslaafd is. Het gaat vooral om jongens tussen de 16-20 jaar. Het zou Vincent Steur niet verbazen als er door de technologische ontwikkelingen meer nieuwe verslavingen zullen ontstaan. ‘Ik hoorde laatst dat een vrouw zo’n twaalf uur per dag in de weer was met social media. Dat klinkt eigenlijk ook als een verslaving…’
Verschenen in AS; Maandblad voor de Activiteitensector (2012).