Replica domineert Nijmeegse skyline
Na driehonderd jaar weer herrezen in Nijmegen: de donjon. De reuzetoren is ditmaal echter niet uit tufsteen opgetrokken, maar uit staal. Tot en met april 2006 domineert de donjon de Nijmeegse skyline. Daarna wordt hij weer afgebroken.
De donjon maakte vroeger deel uit van de Valkhofburcht, het kloeke verdedigingswerk dat in de twaalfde eeuw gebouwd werd door keizer Frederik Barbarossa. Omdat de toren op een natuurlijke helling aan de Waal was gebouwd, zag hij uit over stad en land. Bovendien was hij een voor de vijand vrijwel onneembare vesting. De donjon had op de begane grond geen ingang of raampartijen. De getrouwen van de keizer gingen naar binnen middels afsluitbare zijvleugels of via ladders, die ze achter zich naar binnen trokken. Het was, kortom, een veilige plek.
Afbraak
Ruim zeshonderd jaar maakte de donjon deel uit van de Nijmeegse historie. Op last van het bestuur van Gelre werd hij echter in 1795 afgebroken om goedkoop aan bouwmaterialen te komen. De torenresten werden onder meer gebruikt om de Nijmeegse Sint Annastraat te verharden. Vele malen is het besluit om de machtige toren af te breken sedertdien vervloekt in Nijmegen. De laatste decennia beijverden zich steeds opnieuw stichtingen en verenigingen voor de herbouw van de donjon. Hun inspanningen schenen echter lange tijd vruchteloos. De toren leek er niet te komen. Niet zonder reden, overigens. De plek waar ooit de donjon stond, is tegenwoordig een monumentaal stadspark met een waardevol archeologisch bodemarchief. Dat maakt het herbouwen van een zware toren – die toch een stevige fundering nodig heeft – tot een hachelijke onderneming.
Stalen reus
Een onderneming, die uiteindelijk dan toch van de grond kwam. In het kader van het 2000-jarig bestaan van Nijmegen heeft de stad sinds kort een replica van de donjon, opgetrokken uit stalen buizen. Herbouw in steen was onmogelijk, in verband met het bodemarchief. Dat maakte een bijzondere fundering en lichte constructie noodzakelijk. Directeur Jeroen Jansen van Jako Materieeldienst B.V.: ‘Het fundament bestaat grotendeels uit prefab elementen. Eerst is er een laagje grond weggehaald. Toen hebben we betonnen stelcomplaten neergelegd om de druk van de zeventig ton zware toren te verdelen. Vervolgens kwamen op de platen 120 “legoblokken” van ieder 2,5 ton zwaar. De platen steken uit ten opzichte van de blokken om te zorgen voor contrabalast en een goede drukverdeling. Om het geheel stevig vast te zetten, is meer dan duizend kuub zand gebruikt. Op de legoblokken kwam de basissteiger. Met behulp van spanbanden hebben we het steigerwerk aan de legoblokken vastgemaakt.’ In totaal is er 24 km steigerbuis –ongeveer honderd ton staal – in de constructie verwerkt. Daaromheen spant een geprint doek van 1400 m2, dat van een afstand niet van een echte muur te onderscheiden valt. Als “finishing touch” werden rondom de donjon ongeveer vierhonderd m2 straatbakstenen (in de Nijmeegse stadskleuren zwart en rood) als een soort stadsvlag verstraat.
De donjon is 48 m hoog, heeft in het midden een trappentoren en een personenlift, en op 33 m een uitkijktoren voor het publiek. Dat komt in dichte drommen op de nieuwe attractie af. Jansen: ‘Geen wonder, want het uitzicht vanaf de donjon is formidabel.’
Verschenen in: Stedenbouw (Control Media; 2005).