Het Zandkasteel
Televisie slecht voor kleine kinderen? Dat hoeft helemaal niet. Peuterprogramma’s kunnen ook heel uitdagend zijn. Zeker als je ze combineert met allerlei (lees)activiteiten. Een serie die daar uitstekend geschikt voor is, is Het Zandkasteel.
Maandagmorgen bij Kinderdagverblijf Vriendjes van de Fanfare in Oss. Buiten regent het pijpenstelen, maar binnen is de stemming opperbest. Nadat de kinderen uit hun natte regencapes en laarzen gepeld zijn, eten ze gezellig samen fruit en drinken ze wat. En daarna is het vandaag tijd voor een aflevering van Het Zandkasteel. De kinderen van de verticale groep ‘De Fiedeltjes’ verzamelen zich in de centrale ruimte op een grote bank. Leidster Natasja van Niftrik stopt een band in de dvd-recorder. ‘Vlug, vlug het begint, zet je stoel voor de tv. Voor het Zandkasteel, het Zandkasteel aan zee’, zo klinkt de begintune. Een paar peuters beginnen meteen te wiegen op de muziek, enkelen zingen mee. In beeld verschijnen de hoofdrolspelers van het programma: de levensgrote poppen Koning Koos, prinses Sassa, haar kleine broertje Toto en hondje Finnie. Herkenning flitst over de snoetjes van veel kinderen. De meesten gaan er echt eens even goed voor zitten. Duim in de mond, handje aan het haar, lekker onderuitgezakt: het programma kan beginnen!
Groot en klein
De aflevering van vandaag gaat over ‘groot en klein’. Prinses Sassa kruipt over de grond: ze is zo klein als een muis. ‘Piep, piep, piep’, roepen een paar kinderen vanaf de bank. Dan komt Toto: hij is een tijger. En daarna verschijnt koning Koos. Hij is zo groot als een olifant en steekt hoog boven de kinderen uit. Sassa en Toto willen nu ook een olifant zijn! Daarom besluiten ze dat koning Koos papa olifant is, prinses Sassa mama olifant en Toto is kindje olifant. Met één hand houden ze hun grote, rode neuzen vast en de andere arm steken ze er zó doorheen dat het net lijkt of ze alledrie een echte slurf hebben. Ze zingen een liedje over ‘stampen’. Het spreekt peuter Hidde allemaal bijzonder aan. Enthousiast stapt hij op de televisie af om koning Koos aan te raken. Een paar andere peuters zingen ook ‘stampen, stampen, stampen’ en ze trappelen met hun voetjes op de grond. Leidster Natasja: ‘Het leuke van dit programma is dat het altijd zoveel vrolijke reacties bij de kinderen losmaakt. Ze kunnen er echt om giebelen. Ook herkennen onze peuters veel belevenissen van Toto en Sassa uit hun eigen leven. Bijvoorbeeld als Toto iets verkeerd zegt en Sassa hem verbetert. Of als Toto in zijn broek heeft geplast, maar koning Koos gelukkig niet boos wordt. Zo’n scène kan een mooie aanleiding zijn om het nog eens met de kinderen te praten over zindelijk worden.’
Aansluiten bij thema’s
Bij Vriendjes van de Fanfare gebruiken ze de dvd’s van Het Zandkasteel heel selectief. Natasja: ‘Toen we een paar jaar geleden een televisie aanschaften, waren sommige ouders bang dat deze gebruikt zou gaan worden als zoethoudertje. Wij hebben ze toen per brief laten weten dat we de televisie juist beschouwen als een goed educatief hulpmiddel. We werken hier aan de hand van thema’s en zoeken heel bewust kinderprogramma’s uit die daarbij aansluiten. Zo hebben we een thema ‘water’. Er zijn twee afleveringen van Het Zandkasteel die daar goed bij passen. In één van die afleveringen zie je hoe koning Koos de gieters vult om planten water te geven. Na afloop van die aflevering gaan onze kinderen zelf ook de plantjes buiten begieten. En bij de aflevering over lichaamsdelen mogen ze na afloop op een vel papier liggen. Wij trekken dan met een potlood de omtrek van ieders lichaam na. Deze mogen de kinderen vervolgens zelf invullen: ze geven zichzelf ogen, neus, een mond, handen. Daarvoor gebruiken ze allerlei materialen: kleurpotloden, gekleurd papier, stofjes. Het is altijd een groot succes.’
Taal
Vast onderdeel van Het Zandkasteel is ook het filmpje, waarin (echte) kinderen bezig zijn met een activiteit rond het thema. In de aflevering van vandaag gaan de peuters schoenen en laarzen passen. Welke passen wel? Welke niet? Zijn ze te groot of te klein? Dan volgt er nog een prentenboek over een hele grote papa-reus en een klein kind. Natasja: ‘Het prettige van Het Zandkasteel is dat onderwerpen wel worden herhaald, maar telkens in een net iets andere vorm. Een item wordt slechts eenmaal per aflevering uitgezonden. Bovendien spreken de poppen in normale, volledige zinnen. Andere peuterprogramma’s, zoals de Teletubbies, herhalen een filmpje twee keer per uitzending en gebruiken simplistische taal. Voor de allerkleinste dreumesen is dat prettig: die stellen eenvoud en voorspelbaarheid doorgaans wel op prijs. Maar dat geldt niet voor de oudere peuters. Zij haken dan echt af. Het Zandkasteel sluit beter aan bij alle kinderen en is dus geschikter voor verticale groepen. De jongste kinderen ontgaat inhoudelijk misschien wel iets, maar ze genieten toch van de kleuren, geluiden en van wat ze wèl begrijpen. De oudere peuters leren echt nieuwe woorden en begrippen door het programma.’
Prentenboek
Dat leereffect wordt nog versterkt door na te praten over iedere aflevering. Natasja: ‘Wij vragen vaak aan de kinderen wat ze gezien hebben en wat ze leuk vonden. Het grappige is dan dat je vaak heel verschillende antwoorden krijgt. Terwijl het ene kind gefascineerd was door een vlieger, is de ander onder indruk van het feit dat Sassa zichzelf al kan aankleden.’ Door activiteiten te organiseren rondom het thema (knutsels, spelletjes, liedjes) gaat een televisieprogramma nog meer leven voor kinderen. Ook prentenboeken kunnen daarvoor zorgen. De boeken die in het programma worden gebruikt, kunnen eventueel in de openbare bibliotheek worden geleend. Maar ook andere boeken kunnen natuurlijk bij een uitzending aansluiten. Natasja: ‘Wij pakken na afloop van een uitzending regelmatig een prentenboek, want we vinden het heel belangrijk om met kinderen te lezen, zodat ze er plezier in krijgen. Bovendien beklijft hetgene wat ze gezien en geleerd hebben beter als het nog eens terugkomt in zo’n boek. Televisieprogramma en prentenboek kunnen elkaar zo versterken. En dat is ook precies de bedoeling.’
Gedegen onderzoek Het Zandkasteel wordt gemaakt door PeuterTV. Voor de ontwikkeling ervan is gedegen onderzoek gedaan naar het gedrag van peuters: hoe ontwikkelen zij zich, wat vinden ze leuk, hoe reageren ze op programma’s? Ook is er rekening gehouden met de behoeften van professionals (leidsters) uit de kinderopvang. Een aantal van de filmpjes is opgenomen in kindercentra. Ook de kinderen en leid(st)ers van Vriendjes van de Fanfare uit Oss zijn in sommige filmpjes terug te zien.
Het Zandkasteel wordt iedere maandag, woensdag en vrijdag uitgezonden van 9.55 uur tot 10.10 uur en op zaterdagmorgen om 6.55 uur. Meer informatie: www.peutertv.nl/hetzandkasteelen www.schooltv.nl.
Handleiding en module
Bij Het Zandkasteel is een handleiding verkrijgbaar voor professionele opvoeders. Deze bestaat uit een stevige ringband met veertien katernen, die de verschillende thema’s van Het Zandkasteel beslaan. De handleiding biedt achtergrondinformatie en geeft taalsuggesties en activiteitentips. Natasja: ‘Wij gebruiken de handleiding niet, omdat we een eigen themamap hebben die aardig bij Het Zandkasteel aansluit. Heb je zoiets als kindercentrum of peuterspeelzaal niet, dan is de handleiding vermoedelijk wel een aanrader. Je kunt gewoon meer van zo’n programma maken als je er dingen omheen doet.’
Verschenen in Leeskraam (Biblion; 2006).